ETIKETE BEZ SUMNJE (Reforma deklarisanja vina u Srbiji)

Da bi se rešili brojni problemi, počev od smanjenja površina pod vinogradima, zastarelog sistema geografskog porekla koji je bio prilagođen prethodnom društvenom sistemu i navikama, deklarisanja vina kao „srpska“ (iako su samo punjena u Srbiji, a proizvedena u nekim susednim zemljama) i slično, ali i izvršilo prilagođavanje regulativi EU, Srbija je u poslednjih nekoliko godina preduzela brojne poduhvate u cilju ostvarivanja zakonskih reformi. Rezultat tih aktivnosti je Novi zakon o vinu, koji je u potpunosti usaglašen sa EU regulativom, ali i potrebama za reformisanjem i osavremenjavanjem domaće vinogradarske i vinarske proizvodnje koja će biti zasnovana na principima slobodnog tržišta, definisanog geografskog porekla i kvaliteta vina i porodičnog privređivanja. Posebno se uređuje sistem kojim se regulišu obaveze koje je naša zemlja preuzela međunarodnim sporazumima, pre svega kada je u pitanju dovođenje potrošača u zabludu i deklarisanje vina. To je jedan od osnovnih nedostataka stare regulative i ranijeg sistema kontrole, pa su proizvođači vina bez geografskog porekla, koristeći takvu situaciju, na etiketama navodili šta su hteli bez bojazni da budu kažnjeni, a što je sve rezultiralo delimičnim gubitkom poverenja potrošača u domaće proizvođače i sistem kontrole i stvaranjem pogrešnog sistema vrednosti (postala su cenjenija neka „stona“ vina u odnosu na vina koja su nakon kontrola deklarisana kao „vrhunska“).

Na sreću, takav negativan trend je pre nekoliko godina prekinut, uz podršku srpskih proizvođača vina koji proizvode vino od domaćeg grožđa. S obzirom na to da domaći proizvođači troše mnogo vremena, novca i napora u vinogradima i u proizvodnji vina, u žargonu se često nazivaju „pravi“ proizvođači vina. U cilju uređenja ovog sektora započeto je uspostavljanje Vinogradarskog registra, koji će nam pokazati koliko u stvari vinograda imamo, a čije funkcionisanje zahteva EU. Takođe, novouspostavljenim načinom podele vinogradarskih geografskih proizvodnih područja i rejonizacijom po osnovu PDO/PGI sistema geografskog porekla vina u EU, proizvodnja grožđa i vina se usaglašava sa realnom situacijom na terenu (veći broj malih porodičnih vinarija u usponu) i uslovima smanjenih površina pod vinogradima. Na taj način se pomaže upravo pravim proizvođačima vina da lakše dođu do oznake geografskog porekla i istaknu specifičnost vina koja je prouzrokovana klimatskim i drugim karakteristikama određenog područja, a što će prilično uticati na povratak poverenja potrošača u kvalitet domaćih vina i izbrisati sumnju u podatke koji se deklarišu.

Kako bi se trajno povratilo ranije poljuljano poverenje, a i stvorila povoljnija privredna atmosfera za proizvodnju visokokvalitetnog grožđa i vina sa geografskim poreklom, kao i dostizanja EU standarda, možda najznačajnija sistemska mera je upravo sada aktuelna, a to je – uređivanje deklarisanja i obeležavanja vina kroz dodelu kontrolnih brojeva za deklaracije. Kao garant trajnog prekida sa lošim navikama, odnosno namerama da se potrošači dovode u zabludu po pitanju porekla i kvaliteta vina, uveden je sistem dodele kontrolnih brojeva koje dobijaju sve domaće i uvozne deklaracije vina, i to nakon pregleda i provere svih podataka i prikaza na etiketama od strane Ministarstva poljoprivrede, Sektora za poljoprivrednu politiku uz pomoć stručne komisije koja se bavi problematičnim podacima i pravom intelektualne svojine. U prilog ovome ide i činjenica da je od 1.640 do današnjeg dana dodeljenih kontrolnih brojeva za deklaracije, preko 80% ranijih deklaracija bilo neispravno (kod uvoznih vina zbog prevođenja stranih oznaka na srpski jezik i deklarisanja stranih vina sa geografskim poreklom kao „stonih“, što je rezultat pogrešnih instrukcija od strane slabih poznavalaca problematike vina, a kod domaćih vina – zbog korišćenja naziva oznaka za vina sa geografskim poreklom i geografskih odrednica i pojmova kod „stonih“ vina, odnosno vina bez geografskog porekla). Međutim, ovo se postepeno rešava s obzirom na to da je od 1. januara 2013. godine počela primena novog Pravilnika o načinu pakovanja, deklarisanja i obeležavanja mirnog vina, nekih specijalnih vina i drugih proizvoda. Pravilnik nalaže da sva vina koja se deklarišu, pre puštanja u promet moraju da prođu posebnu proceduru odobravanja podataka na svim tehničkim oblicima deklaracije (etikete, kapice, alkice, pakovanja i dr.) i dodelu kontrolnih brojeva za svaki proizvod, odnosno vino. Kontrolni broj predstavlja garanciju da su svi podaci na deklaraciji ispravni.

Na osnovu ovog preciznog sistema jasno se sprovodi zabrana navođenja oznaka za vina sa geografskim poreklom za vina koja to nisu („stona“ vina), a kod kojih je dozvoljeno navoditi isključivo podatke koji ne dovode potrošače u zabludu. Sa druge strane, za vino sa geografskim poreklom (pre svega za kvalitetno vino sa geografskim poreklom) dozvoljeno je navesti sve podatke i sve geografske odrednice, odnosno reči koje upućuju na geografske odrednice i kvalitet. U skladu sa tim, svi proizvođači koji u imenu vinarije ili nazivu proizvoda, odnosno na deklaracijama i dokumentaciji imaju geografsku odrednicu (izraze koji upućuju na geografske odrednice – bilo da je to naziv mesta, predela, njihov latinski naziv, crtež, slika ili skica tog mesta) moraju te nazive, crteže i slično da menjaju ili mogu da uđu u sistem geografskog porekla, pošto je za vina sa geografskim poreklom navođenje ovakvih podataka u potpunosti dozvoljeno. Upravo na taj način se obezbeđuje da potrošači ne budu dovedeni u zabludu.

U proceduri dodele kontrolnih brojeva sporadično se javlja problem deklarisanja naziva nekih domaćih vinarija koje imaju u svom nazivu geografsku odrednicu, a pune ili pakuju vino bez geografskog porekla, često poreklom iz Makedonije. Kako bi se prevazišao ovaj problem, odnosno izbegla neophodnost promene naziva tih vinarija u ovom trenutku, njima je dozvoljeno da zadrže te nazive do pristupanja Srbije Evropskoj uniji, ukoliko ispunjavaju jedan od dva uslova – da su najmanje 25 godina u kontinuitetu koristile taj naziv ili da su do dana stupanja na snagu pravilnika zaštitili taj naziv kao žig (i time pokazali da im je taj naziv od velikog značaja). Međutim, u takvim slučajevima veličina naziva vinarije (koji ima reč koja upućuje na geografsku odrednicu) na etiketi ne sme da bude veća od pet milimetara i može se navoditi samo u delu kojim se navodi sedište i adresa proizvođača. Treća mogućnost je (kod proizvođača koji imaju geografsku odrednicu u nazivu vinarije) da na deklaracijama navedu da vino puni proizvođač pod određenim brojem pod kojim je upisan u Vinarski registar i time izbegnu navođenje geografske odrednice.

Još jedan detalj koji je u prethodnom periodu pomogao padu ugleda naših vina jeste nekadašnje navođenje podataka, pojmova i slično od državnog, regionalnog i lokalnog značaja, kao i upotreba imena znamenitih i istorijskih ličnosti ili pojmova od opšteg značaja. Novim pravilnikom, ovi podaci su dozvoljeni isključivo prilikom deklarisanja kvalitetnih vina sa geografskim poreklom (kvalitetna vina sa kontrolisanim geografskim poreklom i kvalitetom – K.P.K. vina i vrhunska vina sa kontrolisanim i garantovanim geografskim poreklom i kvalitetom –  K.G.P.K. vina). Proizvođači koji već imaju te odrednice u nazivu „stonih“ vina koja su do dana stupanja na snagu ovog pravilnika upisana u Vinarski registar, mogu da zadržete te izraze ali samo do završetka prelaznog perioda, odnosno dok ne završe proceduru prelaska u sistem geografskog porekla i višu kvalitativnu kategoriju.

Obavezni podaci na deklaraciji vina

Evropska unija je regulisala osnovne podatke koji moraju da se nalaze na deklaracijama, odnosno na etiketama za deklarisanje, pa je Pravilnikom o deklarisanju i Srbija uvela ova pravila. Obavezni podaci na deklaracijama su:

–       naziv vina / trgovačko ime (nazivima vina koja su se sastojala samo od reči sorte neophodno je dodati određenu reč koja će taj naziv činiti različitim od drugih naziva sa istim nazivom sorte);

–       vrsta proizvoda (za mirno vino se navodi: „vino“ bez izraza mirno, a ovaj naziv se može kombinovati sa izrazima za boju, slast i drugo, kao na primer „belo suvo vino“);

–       nazivna zapremina (u l, cl ili ml, dok izražavanje u dl nije predviđeno);

–       sadržaj stvarnog alkohola (izražava se kao „% vol“, a potrebno je naznačiti da se radi o alkoholu, na primer skraćenicom: „Alk.“ – ovaj podatak mora biti određene visine u zavisnosti od nazivne zapremine pakovanja);

–       naznaka zemlje porekla (ukoliko grožđe ili vino nije iz Srbije, mora se navesti država iz koje potiče grožđe, šira ili vino, na primer „Proizvod iz Srbije proizveden od vina iz Republike Makedonije“, a to se utvrđuje dokumentacijom i inspekcijskim pregledima);

–       naziv i adresa sedišta punioca vina (navode se podaci o puniocu kao licu koje je u krajnjem lancu proizvodnje odgovorno za kvalitet i bezbednost vina, a kod vina bez geografskog porekla ne smeju se navoditi podaci o proizvođaču pošto taj podatak nije proveren u sistemu geografskog porekla);

–       lot (za svaki lot je neophodna pojedinačna laboratorijska analiza vina, a u slučaju da se u prometu utvrdi da vino nema odgovarajući kvalitet, iz prometa se ne povlači celokupna količina tog vina, već samo vino tog lota);

–       naznaka da vino sadrži sastojke koji mogu da izazovu alergijske reakcije („sadrži sulfite“ i drugo, na primer albumine ili kazine);

–       izraz za slast (podatak je obavezan samo kod penušavog, gaziranog, kvalitetnog penušavog i kvalitetnog aromatičnog penušavog vina);

–       kontrolni broj (navodi se kao poslednji podatak, na dnu etikete za deklarisanje, kao znak da su svi prethodni podaci iskontrolisani i odobreni).

Osim ovih, na deklaracijama vina sa geografskim poreklom obavezni su još neki podaci:

–       oznaka kvalitetne kategorije (za srpska vina G.I., K.P.K. ili K.G.P.K., a kod uvoznih vina se te oznake ne prevode na srpski jezik);

–       oznaka geografskog porekla (kod uvoznih vina, oznake se ne provode);

–       obeležavanje evidencionim markicama kvaliteta i porekla (zelene, crvene ili ljubičaste boje).

Na osnovu Zakona o trgovini, obavezni podaci su i:

–         rok upotrebe (ako je originalno pakovanje staklena boca, navodi se obično rečima: „Rok upotrebe: neograničen“);

–         datum proizvodnje (punjenja) (obično se navodi: „Datum punjenja: …“ gde se navodi datum, a ako je datum mašinski utisnut na drugom delu etikete, kapici i slično, navodi se: „Datum punjenja: naveden na etiketi za deklarisanje“ ili „Datum punjenja: naveden na kapici“ i slično);

–         kvalitet (klasa) -(navodi se obično zajedno sa vrstom proizvoda, na primer „Suvo belo vino sa geografskim poreklom„ ili „Sortno suvo belo penušavo vino“ i slično).

Ostali (neobavezni) podaci na deklaraciji vina

Što se tiče ostalih (neobaveznih) podataka, njihovo navođenje je dozvoljeno, pod uslovom da ti podaci direktno ili indirektno ne dovode potrošače u zabludu. Ti podaci moraju biti tačni i proverljivi, pa tako na primer navođenje metoda proizvodnje vina se proverava kroz sistem geografskog porekla, a sortnost „stonog sortnog“ vina kroz Vinogradarski registar i izveštaje laboratorijskih analiza.

Isticanje kvaliteta i porekla vina

Vino je za sada jedini proizvod u Srbiji koji ima sistem posebnog obeležavanja markicama kvaliteta i porekla koje izrađuje Zavod za izradu novčanica, pa ih je nemoguće falsifikovati.

U cilju isticanja kvaliteta i porekla, kao i usaglašavanja sa novim PDO/PGI oznakama, uvedene su nove oznake kvalitativnih kategorija, koje se navode na markicama i kvaliteta i porekla. Te markice se razlikuju za svaku kategoriju, odnosno potkategoriju vina sa geografskim poreklom. „Regionalno vino“ označava se markicama zelene boje i oznakom G.I. (geografska indikacija), što odgovara oznaci PGI u Evropskoj uniji. U okviru kategorije „kvalitetno vino sa geografskim poreklom“, koja je ekvivalentna PDO oznaci u EU, potkategorija: „kvalitetno vino sa kontrolisanim geografskim poreklom i kvalitetom“ označava se markicama crvene boje i oznakom K.P.K. (kontrolisano geografsko poreklo i kvalitet), a vrhunsko vino sa kontrolisanim i garantovanim geografskim poreklom i kvalitetom označava se ljubičastom markicom i oznakom „K.G.P.K.“ (kontrolisano i garantovano geografsko poreklo i kvalitet). Prilikom definisanja skraćenica za tradicionalne nazive koji označavaju kvalitetne kategorije vodilo se računa da porast broja slova u izrazu znači i porast kvaliteta, a isti je slučaj i sa bojama markica – što je boja zatvorenija i intenzivnija (od zelene do ljubičaste) i kvalitet vina je viši.